Wypadek w pracy pod wpływem alkoholu – odszkodowanie, a przyczynienie się znacząco do jego powstania

ISBN: 978-83-66120-02-0

Wypadek w pracy pod wpływem alkoholu – odszkodowanie a przyczynienie się znacząco do jego powstania

Wypadek – rodzajowość i zakres

Przede wszystkim należy ustalić co jest rozumiane pod terminem wypadku przy pracy. Zgodnie z art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Ponadto, należy zauważyć, iż na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej określone, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
•  podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
•  przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego.

W ramach wypadków przy pracy wyróżniamy:

• śmiertelny wypadek przy pracy, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,
• ciężki wypadek przy pracy, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,
• wypadek zbiorowy, o którym można mówić w chwili, gdy w wyniku tego samego wypadku ucierpiały co najmniej dwie osoby.

Alkohol i inne środki – prawne podejście

Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) – dalej u.u.s.w.p. stanowi, iż świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwości, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Przepisy u.u.s.w.p. rozszerzyły listę środków, których spożycie wywołuje negatywne skutki, zarówno w organizmie ubezpieczonego, jak i zdolności postrzegania przez ubezpieczonego zdarzeń i ich oceny oraz wyklucza czy też utrudnia podejmowanie racjonalnego działania. Tak więc, zgodnie z art. 21 ust. 2 u.u.s.w.p., ubezpieczonym, którzy w znacznym stopniu przyczynili się do wypadku, a znajdowali się pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych świadczenia nie przysługują.

Chodzi tu zwłaszcza o takie świadczenia, jak:

• zasiłek chorobowy,
• świadczenie rehabilitacyjne oraz
• jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy.

Wyłączenie to dotyczy wszystkich ubezpieczonych, a więc pracowników, zleceniobiorców, agentów, a także osoby prowadzące działalność oraz inne podlegające ubezpieczeniu wypadkowemu w ZUS.

Bardzo ważne – dowód nietrzeźwości pracownika nie wymaga wskazania konkretnego stężenia alkoholu we krwi

Warunkiem wyłączenia prawa do świadczeń jest przyczynienie się ubezpieczonego pracownika, i to w stopniu znacznym, do powstania wypadku. Sam stan nietrzeźwości pracownika lub stan wynikający z zażycia środków psychotropowych bądź odurzających, nie jest wystarczającą przesłanką do pozbawienia go prawa do świadczeń przewidzianych w u.u.s.w.p., chyba że płatnik składek (pracodawca) na podstawie okoliczności zdarzenia ustali, że nastąpiło przerwanie związku z pracą. Okoliczność przeprowadza się prowadząc postępowanie powypadkowe.

Należy rozróżniać stan po spożyciu alkoholu – od stanu nietrzeźwości

W świetle art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1356 z późn. zm.) …stan po spożyciu alkoholu różni się od stanu nietrzeźwości zawartością alkoholu we krwi lub w wydychanym powietrzu. Stan po spożyciu zachodzi wtedy, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi bądź prowadzi do stężenia we krwi od 0,2 promila do 0,5 promila, a w przypadku obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Szczególny tryb postępowania wypadku przy pracy – prowadzącego pojazd mechaniczny  mający związek z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych.

Szerzej o tym w publikacji biegłego z dnia 31 stycznia 2018 roku – TUTAJ.

Z kolei według ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 124) – dalej u.p.n. środkiem odurzającym jest każda substancja w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używaną zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne, jak środek odurzający lub substancja psychotropowa. Wykaz środków odurzających stanowi załącznik nr 1 do u.p.n. Substancją psychotropową jest każda substancja pochodzenia naturalnego (np. grzyby halucynogenne) lub syntetycznego, działająca na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie substancji psychotropowych. Wykaz substancji psychotropowych stanowi załącznik nr 2 do u.p.n.

Szczególny obowiązek pracownika

W u.u.s.w.p. określono tryb postępowania w przypadku, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych. W takiej sytuacji pracodawca powinien skierować pracownika na badania niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Pracownik jest obowiązany poddać się takiemu badaniu. Odmowa poddania się badaniu, czy też inne zachowanie uniemożliwiające przeprowadzenie badania powoduje pozbawienie prawa do świadczeń.
Tak drastyczne skutki nie zachodzą wówczas, jeżeli ubezpieczony pracownik udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu.

Znaczne przyczynienie się

Samo znajdowanie się w stanie nietrzeźwości w trakcie wykonywania obowiązków pracowniczych nie stanowi podstawy do odmowy świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego – w tym również zasiłku chorobowego z tego ubezpieczenia. ZUS, Pracodawca musi wykazać, że pracownik w znacznym stopniu przyczynił się do spowodowania wypadku przy pracy w tym sensie, że bez stanu nietrzeźwości można było uniknąć wypadku przy pracy (por. wyrok SN z 8 czerwca 2011 r., sygn. akt I UK 418/10, wyrok SN z 13 lipca 2011 r., sygn. akt I UK 46/11).

Sąd stwierdził wówczas, że jeżeli pracownik wykonuje obowiązki pracownicze w stanie nietrzeźwości, to nie przysługują mu świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego tylko wówczas, gdy – będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych – przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Zerwanie związku z pracą – praktyka

W orzecznictwie obecnie wskazuje się, że stan nietrzeźwości pracownika nie przesądza automatycznie o zerwaniu związku z pracą lub wykonywaniem zadań powierzonych pracownikowi w czasie podróży służbowej. Decydują o tym okoliczności konkretnej sprawy.

Wszystko w rękach biegłego sądowego

Organ rentowy, pracodawca oraz odwołujący w procesie wykazuje wszystkie istotne okoliczności – biegły ma za zadanie ocenić fakty – taki pogląd w swoim uzasadnieniu wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie z 8.11.2017 r., VI ACa 771/16.

Zatem samo wprowadzenie się przez pracownika w stan nietrzeźwości nie może być uznane za zerwanie przez niego związku z pracą, co wyłącza uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu art. 3 ww. ustawy.

Do zerwania tego związku nie dochodzi w sytuacji, gdy nietrzeźwy pracownik nie mógł mieć wpływu na zajście wypadku lub gdy istniały istotne współprzyczyny wypadku wskazujące, że bez stanu nietrzeźwości pracownika i tak nie można by uniknąć wypadku. Tak wypowiedziały  się dwa Organy Procesowe -Sąd Najwyższy w wyroku z 12 kwietnia 2016 r. (I UK 100/15). oraz Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 18 grudnia 2013 r. (III AUa 771/13). W uzasadnieniu wskazano, że o zerwaniu związku z pracą decydują – obok stanu nietrzeźwości – inne okoliczności faktyczne, jak np.:

• brak gotowości pracownika do pracy i niemożność jej świadczenia,
• sytuacja, gdy pracownik w ogóle nie wykonuje pracy lub gdy został odsunięty od pracy przez przełożonego.

Gdy pracownik faktycznie świadczył by pracę i wykonywał ją w sposób ściśle określony, a jego nietrzeźwość nie miała żadnego wpływu na jego zdolność do pracy, to brak jest podstaw do stwierdzenia, że nie pozostawał w dyspozycji pracodawcy i w związku z tym związek z pracą został zerwany.

Natomiast zerwanie tego związku następuje wówczas, gdy pracownik spożywa alkohol zamiast wykonywania obowiązków pracowniczych, np. ulega wypadkowi w czasie i miejscu pracy, której w ogóle nie świadczy, uchylając się od jej wykonywania lub bezczynnie przebywając w miejscu pracy tylko w celu picia alkoholu, bądź po odsunięciu go od świadczenia pracy ze względu na stan nietrzeźwości.

Świadczenia dla rodziny

Przyczynienie się ubezpieczonego pozostającego w stanie nietrzeźwości do wypadku przy pracy nie ma wpływu na uprawnienia członków jego rodziny w razie jego śmierci w wyniku tego wypadku. Przepis art. 21 ust. 2 ww. ustawy odnosi się bowiem wyłącznie do świadczeń dla ubezpieczonego.

Zwracał na to uwagę SN w wyroku z 6 listopada 2009 r. (III UK 43/09), stwierdzając ponadto, że nawet przy znacznym stopniu przyczynienia się nietrzeźwego pracownika do wypadku członkowie jego rodziny zachowują prawo do świadczeń z ustawy wypadkowej, a jest ich pozbawiony jedynie sam pracownik.

Odwołanie do sądu

W razie ustalenia, że pracownik w chwili wypadku był nietrzeźwy i przyczynił się znacząco do powstania wypadku, ZUS wydaje decyzję odmawiającą świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. Od tej decyzji pracownik (a w razie jego śmierci uprawniony członek rodziny) może wnieść odwołanie do wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na jego miejsce zamieszkania.

Odpowiednie pouczenie o tym prawie powinno być zawarte w treści decyzji ZUS.

Jeśli pracownik chce z niego skorzystać, powinien wnieść odwołanie na piśmie do oddziału ZUS, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. ZUS następnie przekazuje niezwłocznie to odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu (art. 477 ⁹ § 1 i 2 k.p.c.).

Pracownik może też wnieść odwołanie do protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie właściwym dla jego miejsca zamieszkania. Sąd rozpoznaje sprawy w trybie procesowym, w ramach którego po jednej stronie występuje ZUS, a po drugiej pracownik jako równorzędne strony. W ramach tego procesu pracownik może wszelkimi środkami dowodowymi dowodzić np., że nie był nietrzeźwy albo że nie przyczynił się w sposób znaczny do powstania wypadku. Sąd – powołuje biegłego sądowego (może to zrobić także pracownik) – który wydaje opinie na zakreśloną tezę dowodową.

Autor: Marcin Kosicki, 21.05.2018

Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez pisemnej zgody Wykonawcy publikacja nie może być powielana ani częściowo, ani w całości. Nie może też być reprodukowania, przechowywania i przetwarzania z zastosowaniem jakichkolwiek środków elektronicznych, mechanicznych, fotokopiarskich, nagrywających i innych.

Informacje zawarte w publikacji oparte są na doświadczeniu  i poglądach dorobku zawodowego i naukowego Marcina Kosickiego. Autor nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie informacji zawartej w publikacji.